جشن های خرداد ماه
هرمزد روز از خردادماه برابر با 1 خرداد در گاهشماری ایرانی
«ارغاسوان» یا «اریجاسوان»، نام یکی از جشنهای خوارزمی است که ابوریحان بیرونی نام شماری از آنها را همراه با جشنهای سغدی در فصلهای دهم تا دوازدهم «آثارالباقیه» آورده است.
بیگمان هیچیک از هر دو تلفظ یاد شده در نسخههای خطی آثارالباقیه درست نیستند و در مرور زمان به دلیل نبود آشنایی کاتبان با نامهای کهن، شکل صحیح خود را از دست دادهاند. امروزه حتی تلفظ صحیح این نامها نیز معمولا امکانپذیر نیست، اما بیرونی معنای آن را «نزدیک شدن گرما» میداند. به روایت آثارالباقیه این جشن در نخستین روز ماه «هروداد» که شکل خوارزمی «خرداد» است، همزمان با کاشت کنجد برگزار میشده است. او این جشن را به دورانی کهن منسوب میدارد.
امروزه همچنان کاشت کنجد، پنبه، کرچک و دیگر دانههای روغنی در استانهای مرکزی ایران و گاه همراه با مراسمی در «شصت بهار» انجام میشود.
برگرفته از راهنمای زمان جشنها و گردهماییهای ملی ایران باستان - رضا مرادی غیاث آبادی
2:عید عروج عیسی مسیح
بیست و پنجم ایار ماه آشوری (= 25 می میلادی) برابر با 4 خرداد در گاهشماری ایرانی
هنگام جشن عروج عیسی مسیح و جشن «کلوسولاقا» یا «عروس آرایی» نزد آشوریان ایران.
در این روز آشوریان بر اساس یک رسم ملی - مذهبی به بیرون از شهر می روند و جشن می گیرند.
در این روز دختران کوچک با پوشیدن لباس عروسی و گرفتن سبدی از آذوقه در دست، میان مردم می گردند و اعاناتی برای مستمندان جمع آوری می کنند.
این کار نمادین، یادآور نبرد میان آشوریان و «تیمور لنگ» است که در آن آمدن زنان با لباس عروسی به میدان جنگ باعث تهییج روحیه ی آشوریان و شکست تیمور شد
3:جشن خردادگان
جشن خردادگان خجسته باد
خرداد روز از خردادماه برابر با 6خرداد در گاهشماری ایرانی
جشنی در ستایش و گرامیداشت «خرداد»(= خورداد) که در اوستایی «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُـردات» خوانده می شود و به معنی رسایی و تندرستی و کمال است و نام یکی از هفت امشاسپند در فرهنگ ایرانی. واژه ی اوستایی «هئوروتات» در سانسکریت و در «ودا» نیز به صورت «سَئوروَتات» آمده است.
و «کوشیار اصفهانی» آن را «عید البقر» نوشته است.
خورداد، اَمشاسپند ِنگاهبانی آب ها، نهرها و دریاها است و مظهری است از مفهوم نجات بشر و از آنجا که پاره ای از مراحل آفرینش، مانند آب و گیاه به گونه ی طبیعی جفت اند، همواره در متون کهن همراه با امرداد، امشاسپند نگاهبان گیاه آورده می شود.
پیشکش این دو امشاسپند ثروت و رمه (چهار پایان) است، به گونه ای که این دو، نماینده ی آرمان های نیرومندی، سر چشمه ی زندگی و رویش هستند.
هماوردان خاص آن ها، دیوان «گرسنگی» و «تشنگی»اند و همکاران خرداد نیز، ایزد «تیشتر» و «باد» و «فروهر پرهیزکاران» هستند.
در باور ایرانیان، خرداد در هنگام حمله ی اهریمن، آب را به یاری فروهرها می ستاند، به باد می سپارد و باد آن را با شتاب به سوی کشورها می برد و به وسیله ی ابر می باراند.
در نامگذاری ماه ها، خرداد و امرداد در دو طرف ماهی هستند که نماد آن «تیر» یا «تیشتر» است و تیشتر ایزد باران است.
در بُـندهشن (= بـُن دهیشنَ = آغاز آفرینش)، یکی از کتاب های پهلوی که بر اساس ترجمه ها و تفسیرهای اوستا تدوین یافته و در بردارنده ی اسطوره های مربوط به آفرینش، تاریخ اساطیری و تاریخی ایرانیان، جغرافیای اساطیری و حتی نجوم و ستاره شناسی است، درباره ی این امشاسپند آمده است :
«... خورداد سرور سال ها و ماه ها و روزهاست ؛ [ و این ] از این روی است که او سرور همه است. او را آب مایملک دنیوی است. هستی، زایش و پرورش همه ی موجودات جهان از آب است و زمین را نیز آبادانی از اوست. چون اندرسال، [ اگر ] نیک شاید زیستن، به سبب خرداد است ... او که آب را رامش بخشد یا بیازارد، آن گاه، خورداد [ از او ] آسوده یا آزرده بود. او را همکار، تیر و باد و فروردین است.»
در یشت های اوستا، برای دو امشاسپند، «اردی بهشت» و «خرداد»، هر یک یشتی جداگانه موجود است. «خرداد یشت»، چهارمین یشت اوستا است که متاسفانه آسیب زیادی دیده و بسیاری از واژگان آن از بین رفته یا ناخواناست. ولی در آنچه اکنون دردست است (در یازده بند)، به یاد کردن از امشاسپندان به ویژه خورداد سفارش بسیار شده، چون یاد آنان دیوان را دور می سازد و یاد خورداد، به ویژه دیو «نسو»(= دیو فساد و گندیدگی) را می راند. دراین یشت، به صراحت آمده که خداوند یاری و رستگاری و رامش و سعادت را از طرف امشاسپند خرداد به مرد پاک دین می بخشد.
در بند ده این یشت می خوانیم:
«او را - امشاسپند خرداد را - برای فـَرّ و فروغش با نماز [ی به بانگِ ] بلند با و با زَور (1) می ستاییم.
ما امشاسپند خرداد را با هَوم (2) آمیخته با شیر، با بَرسَم (3) با زبان خرد، و «منثره» با اندیشه و گفتار و کردار [ نیک ]، با زَور و با سخن رسا می ستاییم.»
نیاکان فرهیخته ی ما در این روز به کنار چشمه سارها، رودها و دریاچه ها رفته و همراه با نیایش اهورامزدا و جشن و شادمانی تن خود را نیز با آب می شسته اند.
ابوریحان بیرونی نیز در آثار الباقیه به مراسم شستشوی ویژه ای که در این روز برگزار می شده است اشاره کرده است.
اهورامزدا از سرچشمه ی بخشایندگی خویش این فروزه را به واسطه ی امشاسپند هئوروتات به آفریدگان خود بخشیده تا هر پدیده ای رسا گردد و رسایی و تندرستی نه تنها ویژه ی این جهان است، بلکه رسایی مینوی و تندرستی روح و روان، هدف والای جهانیان است.
اهورامزدا می خواهد که همگان به یاری امشاسپند هئوروتات از این بخشایش مینوی و مهربانی حقیقی برخوردار گشته و هرکس بتواند با نیروی رسایی و پرورش و افزایش آن در وجود خویش، دارای مقام رسایی و کمال بی زوال گردد.
پانوشت ها :
1. نوعی فدیه آیینی که در آن معمولا آب یا شیر و یا نوشیدنی های دیگر می ریزند.1
2:گیاهی مقدس که در برخی از جشن ها با کوبیدن آن در هاون نوشیدنی ای درست می کنند و فشردن آن آیینی از نوعی قربانی غیر خونین است
. دسته ای از شاخه های کوچک درختان که با نواری به هم متصل می شوند و در مراسم آیینی به کار برده می شوند.3
بن نوشت ها :
راهنمای زمان جشن ها و گردهمایی های ملی ایران باستان - رضا مرادی غیاث آبادی:1
تاریخ نوروز و گاهشماری ایران - عبدالعظیم رضایی:2
جشن های ایرانی - هاشم رضی :3
4:عید شاووعوت
جشن شاووعوت - جشن گرفتن تورات و ده فرمان
ششم و هفتم سیوان ماه عبری برابر با 12 و 13 خرداد در گاهشماری ایرانی
«عید شاووت»(شاووعوت Shavuot) یا «عید هفته ها» از جشن های کلیمیان ایران است که به مدت دو روز به نام «یُـوم طـُـوو»، پنجاه روز پس از«عید پسح» از ششمین و هفتمین روز از ماه سیوان عبری برگزار می شود.
این جشن به مناسبت دریافت «تورات»(تورا) توسط موسی و نزول ده فرمان بر بنی اسرائیل و همزمان با برداشت نخستین محصول گندم انجام می شود و در آن مردم از شب تا بامداد در کنیسه ها به خواندن تورات می پردازند.
این جشن از جشن های سه گانه ی یهودیان است که هر فرد یهودی موظف بود در این اعیاد به زیارت «بت همیقداش» برود.
بنا بر باور یهودیان در روز 6 سیوان سال 2448 عبری، 50 روز پس از خروج از مصر، بنی اسرائیل، در پای کوه سینا، «تورا»ی مقدس را از خدا دریافت کردند و در همین هنگام، مجموعه ی «ده فرمان» نیز که پایه ای دیگر از فرمان های «تورا» را تشکیل می دهد، به آن ها اعلام شد.
موسی و ده فرمان
مهم ترین رویداد شاووعوت، دهش «ده فرمان» به بنی اسرائیل است. برای همین هم یهودیان در نخستین شب شاووعوت، در کنیساها گردهم می آیند و تا بامداد به خواندن متن های مقدس و مرور 613 فرمان می پردازند.
با فرا رسیدن بامداد و پس از مراسم «تفیلای شحریت»، با خواندن متن «ده فرمان» از «سـِـفـِر تورا»، آن رخداد عظیم دوباره یادآوری می شود.
جشن های سه گانه ی یهودیان
1- «هَگ هَشاووعُوت» یا «جشن هفته ها» : به علت شمارش هفت هفته از فردای روز اول پسح تا فرا رسیدن این جشن.
2- «هَگ هَقاصیر» یا «جشن درو» : به علت هم زمانی این جشن با فصل درو گندم.
3- «یُوم هَبیکوریم» یا «روز نوبرانه ها» : موعد شاووعوت، آغاز اهدای نوبرانه میوه ها و حاصل گندم در زمان آبادی بت همیقداش بود.
4- «عَصِرِت» یا روز اجتماع : این موعد در حقیقت، ادامه و پایانی بر موعد پسح است. پسح، جشن آزادی جسمانی بنی اسرائیل از مصر است. از آن جا که رهایی فکری و معنوی، زمانی طولانی تر از رهایی جسمانی طلب می کند، این آزادی نهایی در شاووعوت انجام شد که آن را روز اجتماع نهایی و کامل شدن هدف خروج از مصر می نامند.
در گردآوری این نوشتار از تارنمای انجمن کلیمیان تهران نیز بهره برده شده است.
پنطیکاست :5
عید پنطیکاست یا نزول روح القدس
چهارم ماه خزیران آشوری و ژوئن میلادی برابر با 14 خرداد در گاهشماری ایرانی
«... اما چون روح القدس بر شما آید، قدرت خواهید یافت و در اورشلیم و تمامی یهودیه و سامره و تا دورترین نقاط جهان، شاهدان من خواهید بود.»
(اعمال ۱: ۸)
چهارم ماه خزیران روز برگزاری «عید پنطیکاست»(Pentecost) یا «نزول روح القدس» نزد آشوریان ایران است.
«پنطیکاست» واژه ای یونانی و به معنی «پنجاهه» است، زیرا عید حلول روح القدس پنجاه روز پس از «عید رستاخیز» عیسی مسیح است و همیشه در روز یک شنبه واقع می شود.
6:زیارت ستی پیر و پیرسبز
از اشتاد روز تا انارام روز از خردادماه برابر با 26 ام تا 30 ام خرداد در گاهشماری ایرانی
آیین «زیارت ستی پیر» و «زیارت پیر سبز» ( ۶۸ کیلومتری یزد ) برگزار می شود.
زرتشتیان ایران در این روزها با پوشیدن لباسهایی با رنگ روشن و پوشاندن موی سرشان در حالی که مقداری میوه ، اسپند و مواد غذایی به همراه دارند ، نخست به زیارتگاه ستی پیر (مه ستی - قلعه هستبندان ) در شرق شهر یزد نزدیک مریم آباد « قلعه اسدان » که به باور مردم پناهگاه مادر شاهزادگان ساسانی است و سه نیایشگاه دارد می روند و آیینهای ویژهای به جا می آورند و سپس به زیارتگاه « پیر سبز » ( چک چک یا به گویش محلی چکچکو ) می روند.
زیارتگاه پیر سبز در نزدیکی شریف آباد ( اردکان ) در دامنه ی کوهی در یک سراشیبی تند و در دره عمیقی در بخش « خرانق اردکان » قرار دارد و گفته می شود نام « چک چک » یا « چک چکو » از صدای قطره های آبی گرفته شده که از صخره ای می چکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت می شود.
بر اساس باورهای مردم ، این مکان مقدس جایگاه پنهان شدن « حیات بانو یا نیک بانو »، یکی از شاه دختهای ساسانی می باشد که در هنگام حمله ی تازیان به این مکان گریخته و پناه گرفته بود و بعدها چوپانی او را در خواب می بیند و نیک بانو به او می فرماید تا بنای پیر سبز را بنیان گذارد.
دراین نیایشگاه درخت کهنسالی وجود دارد که به باور زرتشتیان ، این درخت عصای نیک بانو دختر یزد گرد آخرین پادشاه ساسانی است که پس از فرورفتن در زمین به درخت بزرگی تبدیل شده است.
نیایشگاه پیر سبز امکانات رفاهی مانند برق ، آب آشامیدنی و تعدادی اتاق دارد که برای استراحت ساخته شده که به آنها « خیله » می گویند.
در داخل یکی از اتاق ها نیز چاهی به عمق بیش از 50 متر وجود دارد که زرتشتیان به نیت برآورده شدن حاجتشان ، نخی را بر دور طناب این چاه گره می زنند.
از مراسم ویژه ی این روز ها می توان به خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا ، پختن نوعی آش و غذاهای دیگر برای نذورات و دستگیری از مستمندان نام برد.
گل و گوجه عروس :7
مانتره سپندروز از خردادماه برابر با 29خرداد در گاهشماری ایرانی
مراسمی به نام «گل و گوجه عروس» به ویژه در خراسان که همزمان با فرارسیدن به بار نشستن درختان و رسیدن نخستین میوههای درختی برگزار میشود.
در این مراسم در روزی تعیین شده بین اهالی روستا، میوههای نوبرانه را همراه با سبزی، کاهو، آرد و روغن در سینی بزرگی چیده و به خانهی نو عروسان میبرند.
8:عیدماه
بیست و ششم نَوروزماه تبری برابر با 29 خرداد در گاهشماری ایرانی
پنج روز مانده به سال نو تبری، در 26 ام ماه «نوروز» در گاهشماری تبری جشنی به نام «عیدماه» یا «جشن مردگان» به ویژه در میان مردمان سوادکوه مازندران برگزار میشود.
این جشن همراه با آتش افروزی بر بلندیها و بام خانهها با شادی و بازیهای گروهی برگزار میشود و بسیاری از جوانان این منطقه میکوشند تا جشن پیوند و آغاز زندگی مشترک خود را در این هنگام برگزار کنند.
در روستای «امامزاده حسن» سوادکوه این مراسم با آداب خاصی انجام میشود، این رسم به «جشن مردگان» نیز معروف است. بر اساس سنت رایج و باورهای مردم در زمانهای قدیم «فریدون» پادشاه پیشدادی به خونخواهی پدرش «جمشید» شاه «آژی دهاک»(ضحاک) را سرنگون میکند.
مردم خبر این پیروزی را در شب با آتش زدن بوتهها به یکدیگر اطلاع میدهند و فردای آن روز با برپایی جشن و مسابقهی کشتی این پیروزی را گرامی میدارند.
امروزه نیز اهالی روستاهای اطراف همگی به امامزاده حسن میآیند و علاوه بر خیرات کردن برای درگذشتگان خود و روشن کردن شمع روی مزارشان، تماشاگر مسابقهی «کشتی سنتی لوچو» میشوند. در این روز کشتی گیران سوادکوه در این محوطه گرد آمده و به مصاف با هم میروند. در مناطق جلگهای جشن مردگان در آرامگاهها برگزار میشود.
پایان بهار :9
سی و یکم خردادماه در گاهشماری ایرانی
روز پایان سال در تقویم گاهنباری و آخرین روز فصل بهار. در پایان این روز و آغاز تابستان، خورشید به بالاترین جایگاه خود میرسد که نام «خرداد» به معنای رسایی و کمال به همین مناسبت به این ماه داده شده است.
به دلیل اینکه این زمان مصادف با جشنهای آغاز سال نو در تقویم گاهنباری بوده است، همانند پایان دیگر فصلها دارای جشن ویژهی پایان فصل نمیباشد. بازماندههایی از جشنهای آغاز سال نو و آغاز تابستان هنوز در برخی آیینهای ایرانی باقی مانده است.
بن نوشت:
راهنمای زمان جشنها و گردهماییهای ملی ایران باستان - رضا مرادی غیاث آبادی:1
دورود دوستان خوبم